Statsbudsjettet 2018 – det økonomiske opplegget for kommunane

Høge skatteinntekter òg i 2017

Inntektsveksten er forventa å bli vesentleg høgare enn kva som er lagt til grunn i Revidert nasjonalbudsjett 2017. Anslaget for kommunane sine skatteinntekter i 2017 er oppjustert med kr 3,4 mrd. i høve til Revidert nasjonalbudsjett 2017. Bakgrunnen for dette er ekstraordinære store utbytte til aksjeeigarar òg i 2016, truleg som ei følge av den nye skattereforma.

Regjeringa sitt forslag for kommunane i 2018

Den nominelle veksten i skatteinntekter for kommunane frå 2017 til 2018, er forventa å bli om lag 2,4 prosent. Anslaget på skatteinntektene for kommunane for 2017 bygger blant anna på føresetnader om ein sysselsettings- og lønsvekst på høvesvis 1,1 og 3 prosent.

Skatteprosenten (skattøren) i kommunane vil for 2018 vere 11,8, og er dermed uforandra frå 2017.

For kommunane sine samla inntekter vil skattedelen vere 40 prosent òg for 2017.

Kommunal deflator er ein indeks for berekning av realvekst i kommunesektoren sine inntekter. Lønsvekst og prisvekst på kjøp av varer og tenester ligg til grunn for deflatoren. I statsbudsjettet blir inntektene i kommunesektoren prisjustert, slik at endringar i inntektene er basert på realverdiar. For berekning av realvekst i kommunesektoren blir det lagt til grunn ein vekst i deflatoren på 2,6 prosent for 2018, kor overslag på lønsveksten inngår med 3,0 prosent og tel nær 2/3 av den samla deflatoren, medan forventa prisvekst på varer og tenester inngår med 1,9 prosent. Deflatoren blir nytta til prisjustering av statlege rammetilskot og øyremerka tilskot i statsbudsjettet.

Deflatoren for 2017 blir anslått til 2,3 prosent, kor lønsveksten inngår med 2,4 prosent. Dette er i samsvar med anslaget i Revidert nasjonalbudsjett 2017.

Frie inntekter

Dei frie inntektene omfattar rammetilskot og skatteinntekter. Tabell 1 viser anslag på frie inntekter og oppgåvekorrigert vekst frå 2017 til 2018 for kommunane i Møre og Romsdal.

Tabell 1: Frie inntekter og oppgåvekorrigert vekst frå 2017 til 2018.

For kommuneopplegget i 2018 er det lagt opp til ein realvekst i frie inntekter på snaue kr 3,6 mrd. Priskompensasjon frå 2017 til 2018 kjem i tillegg. Det er lagt inn fleire føringar på beløpet på kr 3,6 mrd:

i)                    Endringar i befolkningssamansetninga gjev kommunesektoren utfordringar som medfører meirutgifter. Kr 2,2 mrd. skal finansierast innanfor veksten i frie inntekter.

ii)                  Overslag viser at auken i kommunane sine samla pensjonskostnader er om lag kr 300 mill. i 2017. Desse kostnadane må dekkast av veksten i dei frie inntektene.

iii)                I tillegg kjem satsingar på tiltak som er finansiert frå veksten i frie inntekter på i alt kr 700 mill:

1. kr 200 mill.  skal gå til tidleg innsats i barnehage og skule
2. kr 300 mill. skal gå til auka satsing innanfor rusomsorg
3. kr 200 mill.  skal gå til førebyggande tiltak, jf. den nye barnevernsreforma

Dette inneber at handlingsrommet for kommunane er på om lag kr 400 mill. innanfor det samla beløpet frå veksten i fri inntekter.

Inntektssystemet i 2018

Som ei følge av endringar i innbyggartal og distriktsindeks, kan det vere endringar i berekningane av inntekter for nokre kommunar i 2018. Bortsett frå dette er det berre mindre endringar i inntektssystemet. For regionalpolitiske tilskot, dvs. distriktstilskot Sør-Noreg, distriktstilskot Nord-Noreg, storbytilskot, småkommunetilskot og veksttilskot, vert satsane ikkje prisjustert. Dette inneber at desse tilskota i realverdiar blir lågare. Dette blir motsvara av eit høgare innbyggartilskot, noko som inneber ei vektlegging av fordeling per innbyggar meir enn fordeling per kommune.

Tabell 2 syner ei oversikt over ulike tilskot for kommunane i Møre og Romsdal.

Vedlikehaldstilskotet som hadde som føremål å bidra til auka aktivitet på Sør- og Vestlandet for kommunar som var særleg ramma av nedgangen i petroleumsrelaterte næringar, blir ikkje vidareført i 2018.

Tabell 2: Tilskot for kommunane i Møre og Romsdal i 2018.

Inntektsgarantiordninga (INGAR)

Grenseverdien i inntektsgarantiordninga (INGAR) aukar frå 300 til 400 kroner per innbyggar i 2018. Det vil seie at ingen kommunar skal ha ein berekna årleg vekst i det totale rammetilskotet som er lågare enn 400 kroner per innbyggar samanlikna med berekna vekst for landsgjennomsnittet. Endringar i inntektene som følge av endringar i skatteutjamning eller skatteinngang blir ikkje kompensert gjennom ordninga. Det blir heller ikkje endringar i skjønstilskot, veksttilskot og saker med særskild fordeling. Inntektsgarantiordninga for 2018 blir berekna med utgangspunkt i rammetilskotet til kommunane etter Revidert nasjonalbudsjett 2017.

Overgangsordning gradert basistilskot (kommunereform)

Kommunar som slår seg saman og som i overgangsfasen fram til samanslåinga trer i kraft får redusert basistilskot, blir kompensert for dette fram til 1.1.2020. I 2017 vart dette gjort ved skjønstilskot, men er for 2018 vidareført gjennom innbyggartilskotet med særskild fordeling.

Regionsentertilskot (kommunereform)

Kommunar som ikkje mottar storbytilskot, blir tildelt regionsentertilskot når den nye samanslåtte kommunen har meir enn om lag 8000 innbyggarar. Nasjonalt var tilskotsramma kr 100 mill. for 2017 (halvårsverknad). I 2018 blir tilskotsramma  kr 200 mill. (beløpet blir ikkje prisjustert).

Tilskotet blir høvesvis fordelt med ein sats på 40 prosent per innbyggar, og ein sats på 60 prosent per samanslåing.

Inndelingstilskot (kommunereform)

Kommunar som får bortfall av basistilskot og distriktstilskot ved kommunesamanslåingar vil få årlege inndelingstilskot frå og med det året samanslåinga er ein realitet.  Dei årlege tilskota vil bli utbetalt i ein periode på 15 år, for deretter å bli gradvis trappa ned i ein femårsperiode til det tar slutt etter i alt 20 år.

Ufrivillig åleine (kommunereform)

Kommunar som er ufrivillig åleine etter kommunereforma og som tapte på endringane i basistilskotet og småkommunetillegget frå 2017 til 2018, blir kompensert for dette med same fordeling som i 2017 med priskompensasjon.

Nokre aktuelle saker

Barnevern

På bakgrunn av at Stortinget har vedtatt ei barnevernsreform, har kommunane fått eit større fagleg og økonomisk ansvar for barnevernet. Derfor har regjeringa føreslått at kr 200 mill. av veksten i dei frie inntektene blir grunngitt i førebyggande tiltak for barn, unge og familiar.

Barnehage

Foreldrebetalinga er føreslått auka med kr 110 per månad, og rammetilskotet blir redusert tilsvarande anslagsvis kr 301,5 mill. Stortinget løyvde vel kr 170 mill. i budsjettforliket om 2017-budsjettet til fleire barnehagelærarar. Desse midla vart overført til rammetilskotet i Revidert nasjonalbudsjett.

Opptrappingsplan for rusfeltet

I 2018 blir ei ytterlegare løyving til rusområdet føreslått, av desse kjem kr 300 mill. gjennom ei styrking av dei frie inntektene. Midla blir fordelt mellom kommunane etter delkostnadsnøkkelen for sosialhjelp.

Helsestasjon og skulehelseteneste

Satsinga på helsestasjon og skulehelsetenesta vert føreslått vidareført i 2018 med i underkant av kr 754  mill. gjennom rammetilskot, og kr 287 mill. i øyremerka tilskot. Fordelinga av midla blir gjort ut i frå talet på innbyggarar som er 19 år eller yngre. Alle kommunane er garantert eit minimumsbeløp på kr 100 000.

Tilskot til rekruttering av psykologar

Frå og med 2020 skal alle kommunar ha psykologkompetanse. Tilskotet for kommunane for tilsettingar av psykologar blir vidareført.

Ressurskrevande tenester

Tilskot til ressurskrevande tenester inneber ei toppfinansiering av særleg store utgifter for tenester til einskilde brukarar. Personar som er eldre enn 67 år er ikkje omfatta av ordninga.

Innslagspunktet for å få kompensasjon blir auka per brukar med kr 78 000 til kr 1,235 mill. for netto utgifter frå 2016 til 2017. Dermed vil innslagspunktet auke med kr 50 000 ut over prisjustering.

For 2018 blir kompensasjonsgraden vidareført, det vil seie 80 prosent av netto utgifter som ligg over innslagspunktet.

Heildøgns omsorgsplassar

Stortinget har vedtatt å endre investeringstilskotet til heildøgns omsorgsplassar i kommunane med verknad frå og med 2021 til berre å gjelde plassar som gir netto tilvekst, slik at det berre blir gitt støtte til prosjekt som aukar det totale talet på plassar. Regjeringa føreslår eit investeringstilskot til om lag 1 800 heildøgns omsorgsplassar i 2018, kor 40 prosent blir øyremerka netto tilvekst av nye plassar.  Personar med behov for heildøgns helse- og omsorgstenester uavhengig av alder, diagnose og funksjonshemming er målgruppa for ordninga. 

Dagaktivitetsplassar for demente

Ved Demensplan 2020 vil kommunane få ei lovfesta plikt frå 1. januar 2020 om å tilby eit tilrettelagt dagaktivitetstilbod for personar med demens som bur heime. Som del av denne planen vil tilskotsordninga bli vidareført, med framlegg om å legge til rette for 350 nye plassar i 2018.

Tidleg innsats

Regjeringa si satsing Tidleg innsats skal bidra til å fange opp utfordringar i barnehage og skule tidleg, og gi dei rask oppfølging.  Av veksten i kommunane sine frie inntekter er kr 200 mill. grunngitt med tidleg innsats i barnehage og skule. Av desse blir kr 100 mill. fordelt etter delkostnadsnøkkelen for barnehage, og kr 100 mill. etter delkostnadsnøkkelen for skule.

Båt og ferje (fylkeskommunane)

I framlegget til statsbudsjett for 2018 blir det gitt ei særskild fordeling på kr 100 mill. til båt og ferje i fylka. Av desse midla er Møre og Romsdal fylke tilgodesett med vel kr 14,7 mill. Det blir tatt sikte på å vidareføre midla òg i 2019. Fordelingar utover 2019 blir tatt opp til ei nærmare vurdering i samband med gjennomgangen av inntektssystemet for fylkeskommunane.